برگزاری همایش: «تزیینات گچی در معماری ایران و سرزمین‌های همسایه‌اش: پژوهش‌های تازه- افق‌های تازه»

🔸میزبان: دانشگاه بامبرگ

🔸زمان: 4- 7 مه 2022| 14- 17 اردیبهشت 1401

      گچ یکی از گسترده‌ترین وسایل تزیین در طول تاریخ معماری بوده است و در سال‌های اخیر به آن به‌طور فزاینده‌ای توجه شده است. پیش از این، تزیینات گچی در سرزمین‌های شرقی اسلامی به صورت پراکنده مطالعه شده و با این حال دریافت علمی به دست‌آمده از این مطالعات تحت تأثیر شکاف‌های رشته‌ای و روش‌شناختی متعددی قرار داشته است. جدایی تحقیقات مربوط به دوره‌های پیش از اسلام و دوران اسلامی حاکی از باور به این بود که گچ‌کاری‌های پیش از اسلام محصول دوره‌ای جداگانه، یا در بهترین حالت پیش‌زمینۀ فنون تزیینات معماری بود که در دوران اسلامی کاملاً شکوفا می‌شد. علاقۀ گسترده‌تر به گچ‌بری‌های دوران متقدّم اسلامی غالباً به اشیایی از اقامتگاه خلیفه عباسی در یا سامرا محدود می‌شد، در حالی که گچ‌بری‌های دوران متقم در سایر مناطق ناشناخته باقی مانده بود و یا متکی به همان محوطه‌های موجود در میان‌رودان تلقی می شدند. با این حال، مجموعه‌ای از پروژه‌های تحقیقاتی تازه دربارۀ تزیینات گچی وضع قبلی پژوهش‌ها را تغییر داده است. با بررسی مجدد یافته‌های کارهای میدانی قدیم و نیز یافته‌های حاصل از کارهای تازه (مثلاً از کاوش‌های بلخ و غزنی)، سؤالات جدیدی مطرح شده است. در کنار تجدیدنظر در بعضی آرا و گروه‌بندی‌های مجدد آنها، توجّه و علاقۀ تازه به مطالعۀ گچ زمینۀ وسیع‌تری از زیبایی‌شناسی را پیش می‌کشد که معماری را با هنرهای مربوط به اشیا پیوند می‌دهد و مرزهای معیّن قبلی زیر سؤال می‌رود. مثلاً، حملۀ مغول به ایران از سال 1220م. به بعد که تا کنون معمولاً گسستی بزرگ در تاریخ هنر اسلامی فهم می‌شد، با نظر به فرم‌ها و تکنیک‌های تزیین گچی چون یک برهۀ گذار منظور می‌شود.

      در رویکرد سنتی مورخان هنر اسلامی، تزیینات گچی بر اساس سبک ــ ویژگی‌های بصری و شمایل‌نگاری زینتی ــ ارزیابی می‌شد. آثار گچی را چون آثار مکاتب منطقه‌ای مختلف تلقی می‌کردند و به موازات آن تفاوت‌هایی که در روش‌های تولید آنها وجود داشت، تاریخ‌گذاری دقیق‌تر آثار، یا مشاهدۀ دقیق صناعت آنها که به درک جامع‌تری منجر می‌شود نادیده مانده است. در سال‌های اخیر، به جنبه‌های فنّی تولید بیشتر توجه شده است. مثلاً، به نظر می‌رسد اکنون به طور کلی توافقی وجود دارد که اکثر آثار گچی اسلامی در اصل رنگ‌های روشن داشتند، حتی اگر به ندرت این موضوع ذکر شود؛ امّا، در کشف تکنیک‌هایی که صنعتگران استفاده می‌کردند و فهم صورت تزیینات گچی در رنگ‌های مورد نظر آنها محققان تازه در ابتدای راهند.

     تلقی از گچ‌بری چون صناعت به جای هنر، و اندک بودن تعداد آثار گچی در مجموعه‌های موزه‌ها آن را به موضوعی تبدیل کرده بود که ارزش بحث کمتری داشته باشد. دسترس به بناهای تاریخی و آثار گچی در خاورمیانه گاهی دشوار است، به‌ویژه برای محققان بین‌المللی. اخیراً، با تکیه بر مستندنگاری جامع آثار تاریخی و بحث‌های تاریخ‌هنری برآمده حول آنها وضعیت قبلی تغییر کرد و توجه به این نوع آثار احیا شد. تحقیقات باستان‌سنجی اولیه برای توصیف مواد موجود در خود گچبری‌ها و رنگ‌آمیزی آنها بیشتر از قبل صورت می‌گیرد و در کل نوعی درک بهتر از شیوۀ تولید آنها پدید آمده است. دو همایش اخیر دربارۀ تزیینات گچی در جهان اسلام، یکی در آوریل 2017 در دانشگاه کاشان و دیگری با همکاری مؤسسۀ ایران‌شناسی آکادمی علوم اتریش به‌صورت آنلاین در ژانویه 2021، گویای این پیشرفت‌ها بوده است.

 🔸اطلاعات بیشتر:

https://www.uni-bamberg.de/en/islamart/events-and-cooperations/stucco-conference/