گزارش سفر علمی دانشجویی و بازدید از محوطه‌های تاریخی خوزستان (ویژه آقایان)
این سفر با همراهی آقای دکتر سید محمدامین امامی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان، با حضور جمعی از دانشجویان مرمت آثار تاریخی و مرمت بناهای تاریخی در تاریخ 1403/01/20 لغایت 1403/01/22 به همت انجمن‌های علمی مرمت آثار تاریخی و مرمت بناهای تاریخی برگزار شد.

جزئیات سفر:
1) زیگورات دوراونتاش (به فارسی چُغازَنبیل)
نیایشگاهی باستانی است که حدود 1250 سال پیش از میلاد در تمدن ایلام ساخته شد. در زبان لری چغا به معنی تپه و زنبیل به معنی سبد می‌باشد. این زیگورات، بنای مرکزی محوطه باستانی به‌جای مانده از مجموعهٔ ایلامی دوراونتاش (شهر اونتاش) است که نزدیک شوش در استان خوزستان قرار گرفته‌است. چغازنبیل در سال 1979 میلادی به عنوان نخستین اثر تاریخی از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت و معماری منحصر به فرد آن، در کنار زیگورات‌های کشف شده در میان رودان، برای باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به تاریخ و میراث فرهنگی جهانی شناخته شده‌ است. خاورشناسان چغازنبیل را قدیمی‌ترین سازه مذهبی شناخته شده در ایران می‌دانند.
2) هَفت‌تَپه
یک محوطه باستانی کشف شده در سال 1345 هجری شمسی در استان خوزستان در حدود 10 کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش واقع شده و مجموعه‌ای از تپه‌های باستانی‌ است که احتمالاً شهر تیکنی یا کابناک از تمدن ایلام را درخود جای داده‌است. گستردگی این محوطه باستانی به مراتب باعث جلب توجه کاوشگران مختلف قرار گرفته‌ است. بنابر نظریه‌هایی از این شهر به عنوان یک مرکز مهم سیاسی در زمان حکومت ایلامیان و پادشاهی تپتی‌آهار در سده پانزده پیش‌از میلاد یاد شده‌ است که پس‌ از ویرانی آن، شهر شوش به مرکز قدرت تبدیل شده‌ است، هر چند هنوز مدرکی محکم برای اثبات آن بدست نیامده‌ است.
موزه هَفت‌تَپه
گل نوشته‌ها : یکی از مهمترین آثار کشف شده در این سایت باستانی، گل نوشته‌ها هستند که بر روی چندین و چند کتیبه سنگی بزرگ به خط میخی و زبان اکدی نوشته شده‌اند. دیدن این متن‌های باستانی در این موزه می‌تواند شما را در سفری تاریخی به گذشته‌های دور ببرد.
مهرها: از دیگر آثار مهم کشف شده در این محوطه مهرها هستند که طراحی جالبی دارند. این مهرها به صورت مسطح یا استوانه‌ای هستند و برای ساخت آن‌ها از موادی مثل سنگ و گل پخته استفاده شده است.
پیکرهای کوچک سفالین: این مجسمه‌های کوچک و سفالین طراحی‌های جذاب و جالب توجهی دارند. برای ساخت این پیکرهای کوچک بعد از قالب‌گیری، آن‌ها را در کوره می‌پختند. این پیکرهای کوچک تنوع زیادی دارند؛ بعضی از آن‌ها در شمایل انسان هستند و بعضی‌ها هم حیوان‌ها را به تصویر درآورده‌اند.
ظرف‌های سفالین: این ظرف‌ها هم از دیگر آثاری هستند که معمولا در بیشتر سایت‌های باستانی کشف می‌شوند. سفال‌های این محوطه یا ساده و یا با طراحی‌های جذاب هستند. سفال‌هایی که در آن‌ها هیچ طرح و نقشی به کار نرفته بیشتر نخودی رنگ هستند و آن‌هایی که طراحی دارند در رنگ‌های قهوه‌ای روشن و یا تیره دیده می‌شوند.
تابوت: تعداد بسیار زیادی از تابوت‌های سفالین در این محل کشف شده که به خوبی طراحی‌های مرسوم آن زمان را به ما نشان می‌دهند.
وسایل تزئینی: این وسایل فقط کارکرد زیبایی داشتند و از آثار ارزشمند هنرمندان آن دوره به حساب می‌آیند. از ارزشمندترین آثار تزئینی‌ای که در این محل به کشف رسیده گردن بندهایی هستند که از سنگ‌های باارزشی مثل عقیق درست شده‌اند.
سردیس‌های گلی: شاید یکی از ارزشمندترین آثار کشف شده در این سایت همین سردیس‌ها باشند. این سردیس‌ها شامل یک زن و مرد ایلامی و ماسک چهره یک مرد است.
اشیاء فلزی: در این محل اشیائی مثل سوزن، دکمه، قلاب، سرنیزه، خنجرها و … بدست آمده که از اشیاء فلزی‌اند.
3) موزه شوش
در سال 1345 هجری شمسی، در جوار قلعه و محوطه باستانی شوش گشایش یافت. این موزه یکی از مهم‌ترین موزه‌های اشیاء ایران باستان به‌ شمار می‌رود و آثار باارزشی را از دوره‌های مختلف تاریخی در خود جای داده است. آثار به‌ نمایش درآمده در موزه شوش حاصل حفاری‌های منطقه شوش و چغازنبیل است.
سید علیرضا موسوی, [13.04.24 18:15]
4) قلعهٔ شوش (آکروپل)
قلعه‌ای است که توسط ژاک دمورگان فرانسوی برای سکونت باستان‌شناسان فرانسوی در نزدیکی آرامگاه دانیال نبی در شوش بر روی تپه‌ای تاریخی بنا شده‌است. از مهم‌ترین آثار بدست آمده از این تپه‌ها، می‌توان به مجسمهٔ معروف ملکه ناپیر اسوستون، لیوان مشهور سفالی شوش به رنگ نخودی و نقش بزکوهی و قانون حمورابی اشاره کرد.
این قلعه دارای نقشه‌ای قرون‌ وسطایی است و توسط فرانسوی‌ها با استفاده از نیروی کار ایرانی و نظارت خاندان فیلی که امنیت ساخت را بر عهده داشتند و مصطفی دزفولی ساخته شده‌است. ساخت قلعه با استفاده از آجرهای کاخ داریوش هخامنشی (کاخ آپادانای شوش) و تعدادی از آجرهای منقوش به خط میخی چغازنبیل که ناشی از تخریب قسمت‌هایی از این بناها بوده انجام شده‌ است. پیگیری‌ها و مکاتبات دولت ایران برای بازپس‌گیری (اسناد و مدارک) قلعه فرانسوی‌ها که بر روی تپه آکروپل ساخته شده بود منجر به تحویل اسناد و مدارک این قلعه در سال 1373 هجری شمسی از سوی دولت فرانسه به ایران شد. نقشهٔ قلعه ذوزنقه‌ شکل است، که قاعدهٔ کوچک آن در سمت شمال واقع شده و دور تا دور آن را راهرویی احاطه کرده و چند ردیف اتاق به سمت حیاط، بر گِرد آن قرار گرفته‌ است. برج شمال‌غربی قلعه مربع‌ شکل و برج شمال‌شرقی، دایره‌شکل است.
5) کاخ آپادانا شوش
کاخ آپادانای شوش قصر زمستانی شاهان هخامنشی و کاخ اصلی داریوش بزرگ بوده‌ است. این کاخ به دستور داریوش بزرگ پادشاه هخامنشی در حدود سال‌های 515_521 پیش از میلاد در شوش (شهر باستانی) روی آثار و بقایای ایلامی بنا نهاده شد.
دیوارهای کاخ از خشت و ستون‌های آن از جنس سنگ است. این کاخ در حفاری‌های بین سال‌های 1311 تا 1314 هجری شمسی از زیر خاک بیرون آورده شد و پس از 70 سال در تاریخ 10 مهرماه 1380 در آثار ملی ایران به شمارهٔ 3981 به ثبت رسید.
6) آرامگاه دانیال نبی
آرامگاه دانیال نبی مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در خیابان امام خمینی شهر شوش واقع شده و این اثر در تاریخ 24 شهریور 1310 با شمارهٔ ثبت 51 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.
7) سازه‌های آبی شوشتر
مجموعه‌ای به هم پیوسته از 13 اثر تاریخی شامل پل‌ها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌های دست‌کند و تونل‌های عظیم هدایت آب است. این 13 اثر به‌صورت یک سیستم واحد هیدرولیکی و در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهره‌گیری بیشتر از آب ساخته شده‌اند. در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان‌شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده‌ است. این 13 اثر تاریخی به فاصله کمی از یکدیگر در محدوده شهر شوشتر واقع شده‌اند که با احراز معیارهای 1، 2 و 5، با عنوان سیستم آبی تاریخی شوشتر به صورت یکجا به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره 1315 به ثبت رسیده‌اند. در برخی وبسایت‌های غیرایرانی از تصویر سازه‌های آبی شوشتر برای معرفی ایران استفاده شده‌ است.
8) تپه چغامیش
تپه‌ای باستانی است که قدمت آن به حدود هزاره هشتم پیش از میلاد می‌رسد. چغامیش را باید نخستین مکان در ایران دانست که خط و کتاب در آنجا ظاهر شده‌ است.
در جنوب شرقی شهرستان دزفول و حدفاصل بین دزفول و شوشتر، تپه‌های میان رودخانه دز و کارون از یک تپه بزرگ و نسبتاً مرتفع و چند تپه کوچک تشکیل شده‌اند. این تپه‌ها روزگاری پوشیده از کوزه شکسته‌های فراوانی بود که پس از نخستین مطالعه و بررسی روشن شد از عهد پیش از خط باقی‌مانده‌اند. تپه باستانی چغامیش در جلگه‌ای که چغابنوت در غرب و چغازنبیل در جنوب آن واقع‌اند و در میان دشتی وسیع قرار دارد.
هلن جی کانتر دربارهٔ کاوش‌های چغامیش در موزه ایران باستان و در سال 1351 سخنرانی‌ای در خصوص چغامیش با عنوان «شهری در سپیده دم تاریخ» ایراد کرده و در آن به این مطلب اشاره کرده‌ است:
«در این تپه این واقعیت نهفته‌ است که از هفتمین هزارۀ پیش از عصر، فرهنگ‌هایی در این منطقه بی‌وقفه جانشین یکدیگر بوده‌اند. از قاعده تا راس این تپه 15 لایه روی هم قرار گرفته‌ است. بر خاک زرین آثاری از فرهنگ و تمدن و مدنیت در 9 هزار سال پیش به چشم می‌خورد این انسان‌ها چگونه می‌زیسته‌اند؟ دربارهٔ اینان نمی‌توان گفت ایلامی بوده‌اند. مردم این شهر کوچک 7 هزار سال قبل از میلاد با کشاورزی و دامپروری گذران می‌کردند.
9) آرامگاه یعقوب لیث
همه مورخان هم‌نظرند که یعقوب لیث در جندی‌شاپور دفن شده ولی محل شهر جندی‌شاپور و محل آرامگاه یعقوب لیث به‌طور قطعی مشخص نیست. آرامگاه شاه ابوالقاسم در روستای شاه ابوالقاسم (شاه‌آباد) در ده کیلومتری جاده دزفول به شوشتر محلی است که در برخی پژوهش‌های قدیمی‌تر احتمال داده‌اند آرامگاه یعقوب لیث صفاری باشد و در کنار این آرامگاه خرابه‌هایی وجود دارد که برخی احتمال داده‌اند بازمانده‌های شهر جندی‌شاپور باشد. هر چند در دهه‌های اخیر، اغلب پژوهشگران تعلق این آرامگاه به یعقوب لیث را رد کرده‌اند.
****
شما می توانید تیزر سفر علمی دانشجویی و بازدید از محوطه‌های تاریخی خوزستان
را در آپارات مشاهده کنید.
آدرس آپارات: