۱۴۰۳ جمعه ۱۰ فروردين
توحيد خانه
بناي توحيد خانه كه در محدوده باغها و عمارات (قصرها،حرمسراهاو...) شاهان صفوي و با عملكرد خاص خود ودر غرب ميدان نقش جهان قرار داشته، امروز به عنوان بنايي با ويژگي هاي ممتاز، مانند قرارگرفتن گنبد خانه در وسط حياط و...، در محدوده تاريخي فرهنگي اصفهان (مصوب سال 1349) قرار دارد. اين بنا همچنين در محدوده تعيين شده توسط طرح تجديد نظر نظر طرح جامع اصفهان و متعاقب آن طرح تفضيلي اصفهان نيز واقع شده است. در محدوده هاي تاريخي موصوف علاوه بر توحيد خانه، بسياري از بناهاي ارزشمند شهر اصفهان، همچون تالار اشرف نيز استقرار يافته اند.

در يك چنين بافت با ارزش تاريخي، بناي توحيد خانه پس از مرمت و نوسازي، با هدف تغيير عملكرد به يك دانشكده هنري احياء شده است. اين نوشتار به اختصار، مراحل اين كار را نشان مي دهد.
عملكرد گذشته بنا:
براي اولين بار با كلمه توحيدخانه درصفحه 145 كتاب عالم آراي عباسي تأليف اسكندر بيك تركمان برخورد مي كنيم.اطلاعات تاريخي ديگر در باب اين بنا را مي توان در آثار :«نظام ايالات دردوره صفوي» نوشته كلاوس ميشائل رهربورن، «تاريخ طهماسبيه»، «جلد هفتم سياحتنامه شاردن»، «در دربار شاهنشاه ايران» اثر انگلبرت كمپفر و «سفرنامه پيترو دلاواله» جستجو كرد.
از نوشته اين سياحان و مورخان اين چنين بر مي آيد كه توحيد خانه در گذشته محل تجمع صوفيان بوده است.آنان در شب هاي جمعه در اين محل گرد آمده و به جان شاه دعا مي كرده اند. گاهي نيز شاه در اين اجتماعات شركت مي نموده تا از اخبار و نظريات مردم نسبت به خود و افراد ديگري كه به وسيله صوفيان اظهار مي شد، مطلع گردد.

بعضي از مورخان توحيد خانه را بست دانسته اند. به نظر مي رسد كه چون عالي قاپو بست بوده، به مرور زمان بست از اين محل به سمت توحيد خانه كشانيده شده و بعد ازشاه عباس اول از اين محل به عنوان بست استفاده شده است.

در زمان شاهان صفوي، گنبد توحيد خانه والحاقات آن جزيي از مجموعه عظيم سلطنتي بوده كه در دوره هاي بعد و براي ساليان مديد (تا سال 1356) به صورت زندان از آن استفاده مي شده است. در اين سال، بنا در اختيار وزارت فرهنگ وقت قرار مي گيرد و تا سال 1363 بخشي از عمليات مرمتي در آن صورت مي پذيرد. در اين سال، بنا تحت عنوان بخشي از دانشكده پرديس اصفهان وابسته به دانشگاه هنر تهران فعال مي گردد.

معماري ،مرمت و نوسازي:
پس از انتقال زندان شهرباني اصفهان از توحيد خانه ،بخشهاي الحاقي كه در حد فاصل گنبد و شهرباني ساخته شده بود،تخريب شدندو بدين ترتيب شكل كلي توحيد خانه نمايان گرديد.
معماري توحيد خانه را تا سال 1363،جدا از آنچه در دوره صفوي صورت گرفته كه مشتمل بر بناي گنبد و قسمت هايي از صحن حياط جنوبي و جرز و دهنه هاي باقيمانده از ديوار شمالي راهرو ارتباطي عالي قاپو بوده است،مي توان به شرح زير طبقه بندي و معرفي نمود
بناهاي خشت و گلي با نماي آجري و طاقهاي جناغي در جبهه هاي شمالي،غربي و جنوب شرقي كه تداوم آنها در اطراف محوطه شهرباني سابق ادامه مي يابد و به دو دوره تقسيم ميشود:
الف. قسمت هايي كه داراي طاقهاي جناغي و شامل اتاقهايي است كه دورتادور محوطه حياط قرار گرفته و در جبهه غربي داراي ستون هاي گرد است .
ب. نماي خارجي كه در سه جبهه شمال،شرق و جنوب محوطه در جلوي ساختمان هاي اخير الذكر ،راهروي باريكي به عرض تقريبي 80/1متر با جرزهايي با قطر تقريبي 1 متر تعبيه شده است .نماي بيروني داراي قوسهاي نيم دايره است كه در دوره دوم شاهان قاجار(از زمان ناصرالدين شاه به بعد)ساخته شده است.
ساختمانهايي كه به علت تغيير عملكرد قبلي بنا ،تغيير شكل داده اند و داراي پوششهاي مسطح هستند و راهروي آن را به ايوان تبديل كرده اند.در حال حاضر اين بخشها كلاً تخريب شده اند .
معماري دوره هاي اخير اكثر مصالح آن از آجر وسيمان است كه با استفاده از اين مصالح يا اتاق هايي در فضاي باغ ساخته اند ويا براي تقسيم كردن فضاهاي بزرگتر به فضاهاي كوچكتر مورد استفاده واقع شده اند.
تعميرات صورت پذيرفته در بناي توحيد خانه از سال1357 تا 1363 شامل مرمت و بازسازي جبهه غربي،بخشي از جبهه شمالي و ورودي اصلي در ضلع جنوبي و بدنه سازي محور اصلي ارتباطي عالي قاپو ،زدودن الحاقات و استحكام بخشي بدنه ها بوده است .
از سال 1363تغييرات معماري بر اساس تبديل فضاي توحيدخانه به دانشكده پرديس صورت گرفته كه در پلان بنا مشخص گرديده است. در مرمت و بازسازي و نوسازي (تقسيم بندي فضاها) از مصالح سيمان ، گچ ،آجر ،سنگ ، فلزو كاهگل استفاده گرديده است.
تغييرات صورت گرفته به شرح زير است:
الف.جبهه جنوبي بنا بر اساس شواهد باقي مانده از سردرطاق و رواق به طور كامل بازسازي گرديد.اين بازسازي شامل نماي بيروني محور ارتباطي به عالي قاپو نيز به شمار ميرود.
ب.همزمان با جبهه ي جنوبي در دو بخش شرقي و غربي ورودي اصلي بخش از جبهه شمالي (قرائت خانه فعلي)بر اساس شواهد باقي مانده ،برروي پي اصلي بازسازي گرديد.
ج.سالن هاي فعلي موجود در گوشه هاي جنوب غربي و شمال غربي از الحاقات اين دوره است.
د.الحاقات عصر پهلوي در جبهه شمال شرقي كه راهروي آنها به ايوان تبديل شده بود، تخريب و اينك بر اساس فرم در حال بازسازي است.
ه.در جبهه ي شرقي(پشت بازار) بر اساس جبهه هاي شمالي ،جنوبي و شواهد موجود در جبهه شرقي ،طراحي و نوسازي گرديد كه جهت عدم اتصال آن به بناي تاريخي عاليقاپو در قسمت جنوبي(به استثناي ورودي شرقي كه كاملا هماهنگ با طرح كلي مجموعه نوسازي گرديده است)يك فضاي حياط خلوت نيز پيش بيني و اجرا شده است.
و.در بناي اصلي توحيدخانه (گنبدخانه)تعميراتي در حد تعويض آجر فرش بام و طراحي داخل سالن جهت تغيير عملكرد آن به سالن اجتماعات و آمفي تئاتر صورت پذيرفته است.
ز.كف سازي محوطه توحيدخانه در طي دو مرحله صورت گرفته است:
- ضلع غربي محوطه اطراف گنبد كه پس از احداث كانال هاي تأسيساتي در سال هاي 1364،1365 سنگفرش گرديده است.
- سنگفرش ضلع شرقي پس از احداث كانال تأسيساتي (در مقياس حركت انسان در داخل آن)در سال1372 آغاز شده كه هم اينك نيز در حال انجام است.
سازماندهي فضاها:

نحوه استقرار نيازهاي جديد در كالبد قديمي و بخشهاي الحاقي به اين ترتيب بود كه پس از آماده سازي مقدماتي بنا در سال1364 با فعال شدن رشته هاي نقاشي و صنايع دستي در مقطع كارشناسي،حيات عملكردي جديد بنا آغاز گرديد.در سال تحصيلي 1369 تا 1370 رشته معماري در مقطع كارشناسي ارشد پيوسته و مرمت ابنيه و بافتهاي تاريخي نيز به دو رشته مذكور اضافه شدند.فضاهاي موجود توحيد خانه بر اساس فعاليت آموزشي سه رشته نقاشي،صنايع دستي و معماري و در بخشهاي كارگاهي ،آزمايشگاهي و كلاسهاي نظري و آموزشي تقسيم شده اند.
نحوه ي اين تقسيم بندي به شرح زير تحقق يافته است:
1.گنبد توحيدخانه براي سالن اجتماعات و آمفي تئاتر
2.ضلع غربي :
الف.ورودي فعلي كه در بخش شمالي ضلع غربي قرار دارد . اين ورودي حالت موقت دارد.ورودي اصلي كه در ضلع جنوبي واقع است،پس از انجام تعميرات مور استفاده قرار خواهد گرفت.
ب.سال ضلع غربي ،براي آتليه هاي معماري.
ج.سالن جنوب غربي ،جهت نمايشگاه موقت ارايه آثار در تمام رشته هاي تحصيلي موجود در دانشكده.از ديگر موارد كاربرد اين سالن ،محل قضاوت پايان نامه هاي تحصيلي ،سالن كنفرانس و در بعضي مواقع كلاس هاي درسي است .
د.پي رواق هاي مقابل جبهه غربي آماده گرديده اما رواق ها بازسازي نشده اند.

3.ضلع جنوبي :
الف-غرب ورودي اصلي ،شامل مجموعه اتاق هاي متعلق به دفتر گروه هاي آموزشي معماري ، نقاشي و صنايع دستي.
ب-شرق ورودي اصلي،شامل كارگاه هاي سراميك ،سفال ،،مواد و مصالح ،نجاري ،منبت و معرق چوب و نمازحانه.

4.ضلع شمالي:
الف-سالن شمال غربي و سه اتاق مجاورآن مشتمل بر كتابخانه و قرائت خانه .
ب-واحد تكثير ،سه كلاس درس ،دفتر روابط فرهنگي ،دفتر نظامت آموزشي،آبدارخانه و سرويس هاي بهداشتي.
ج-ساير بخش هاي ضلع شمالي هم اينك در حا ل ساخت است.

5.ضلع شرقي:
الف-ورودي توحيدخانه از طرف ميدان امام (نقش جهان).
ب-دو سالن درطرفين ورودي به منظور گسترش كارگاه هاي معماري.

ارتباط بنا با شريان هاي شهري:
همانگونه كه قبلا اشاره شد ،ورودي اصلي بناي توحيد خانه در جبهه جنوبي واقع بوده كه اينك در حال مرمت و بازسازي است.در سال 1363 همزمان با بهره برداري از بناي مذكور ،ورودي از طريق خيابان استانداري (خيابان شرقي كه به موازات ميدان نقش جهان قرار دارد)صورت مي پذيرفت.پس از تبديل فضاهاي اطراف توحيدخانه به پارك عمومي توسط شهرداري اصفهان ،ورودي بنا تا سال 1371 به جبهه شرقي انتقال يافت.سپس با تغيير كفسازي ميدان ،عملا ورودي از طريق ميدان حذف و فعلا ورودي در بخش شمال غربي بنا(ورودي غربي)به صورت پياده از سمت خيابان استانداري صورت مي پذيرد.

فرم و تزيينات بنا:
گنبد اصلي بنا به شكل دوازده ضلعي كه در هر يك از اضلاع به صورت يك در ميان ، يك در ورودي (مجموعاً شش ورودي)تعبيه گرديده است.در داخل فضاي گنبد،ديوارها توسط يك دوال به دو قسمت تقسيم شده اند.براي تبديل پلان دوازده ضلعي به دايره ،از طاق نماها استفاده گرديده كه در فاصله هر دو طاق نما ،يك «پا باريك »قرار دارد.كتيبه اي به خط ثلث اطراف فضاي داخلي گنبد را فرا گرفته است.سقف ايوان جنوبي گنبد داراي تزيينات نقاشي است .حدس بر اين است كه ايوان جنوبي ،ورودي اصلي فضاي گنبدخانه بوده است.

مبلمان داخلي :
با اعطاي عملكرد جديد دانشگاهي به فضاهاي موجود ،اين بخش ها با استقرار تجهيزات آموزشي در آنها(متناسب با نياز هر يك از فضاها)مورد بهره برداري قرار گرفتند.
تأسيسات:
دقت طراحان اصلي بنا از نقطه نظر كاربرد صحيح مواد و مصالح ،ابعاد دقيق بكارگيري توده مصالح وفرم بنا از يكسو و تناسب آن با شرايط اقليمي از سوي ديگر ،موجب آن شده تا امروزه گرمايش و سرمايش بنا با حداقل وسايل قابل تأمين باشد.تأسيسات جديد بنا اساساً مشتمل بر دو بخش مكانيكي و الكتريكي است . تأسيسات مكانيكي طي دو مرحله توسط يك كارشناس طراحي و اجرا گرديد.مرحله اول آن در سال 1363 انجام پذيرفت كه تنها بخشي از مجموعه بنا را تحت پوشش قرار مي داد.مرحله دوم در طي سال 1372 همزمان با اجرا درآمدن طرح تأسيسات الكتريكي توسط كارشناس مربوطه ، كل بنا را شامل مي گردد.

منابع تأمين هزينه ها:
تا سال 1363،هزينه هاي تعميرات توحيدخانه كلاً توسط سازمان ميراث فرهنگي كشور تأمين مي شده است. از اين سال به بعد ،هزينه ها مشتركاً توسط سازمان مذكور و دانشگاه هنر پرداخت شده است.از سال 1372 به بعد،تمامي هزينه ها به عهده دانشگاه هنر بوده است.

طراحي ،اجرا و نظارت:
اين فعاليت نيز مشتركاً توسط سازمان ميراث فرهنگي كشور و دانشگاه هنر صورت پذيرفته است .امر تهيه طرح و نظارت در سازمان موصوف به عهده آقايان مهندس شيرازي،مهندس جبل عاملي ،شاهزماني بوده ضمن آن كه آقاي مقدس و خانم بابا شاهي در امر كاوش هاي باستان شناسي همكاري داشته اند.در دانشگاه هنر نيزمأموريت تهيه طرح به عهده آقاي مهندس منتظر ،خانم مهندس شكوهي و نگارنده (وافي)تفويض شده بود.امر نظارت در بخش دانشگاه هنر توسط آقايان مهندس منتظر و مهندس نوح موسوي(مسئول فعلي عمراني دانشگاه هنر اصفهان)صورت مي پذيرفت.در زمينه اجرا نيز تا سال 1363 سازمان ميراث فرهنگي مستقلاً عمل مي نمود ولي از اين سال به بعد تا سال 1372 عمليات اجرايي مشتركاً توسط سازمان موصوف و دانشگاه انجام گرفت و از سال 1372 به بعد،دانشگاه هنر مستقلاً عمليات اجرايي را عهده دار است.

جمعبندي:
در پايان گزارش حاضر ذكر اين نكته ضروري است كه حيات دوباره بناي توحيدخانه تازه آغاز گرديده است.زيرا اعطاي عملكرد نوين با روشي صحيح و علمي به يك بناي ارزشمند و با پيشينه تاريخي غني ،شايد در كلام آسان باشد،ليكن در عمل پيچيدگي هاي بس بغرنجي در فراروي طراحان قرار مي دهد.
حفظ اصالت هاي موجود در بنا همراه با اعطاي جنبه هاي عملكردي خاص به آن،در حد خود يك طراحي و معماري مجدد با محدوديتهاي عديده اي را طلب مي نمايد . در مورد بناي توحيد خانه اين كار صورت پذيرفته است.لذا با توجه به رعايت دو اصل فوق در حد مطلوب ،اينك اين بنا مي تواند به عنوان الگويي مناسب براي تداوم كارهاي آتي در مملكت ،مورد استفاده قرار گيرد.

منابع:
1-آگاهينامه : سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ،شماره 34 مهرماه 1357
2- مقدس،محمد: مقاله «توحيدخانه اصفهان» صفحات 7 تا
 
تعداد بازدید:
14151
تاریخ:
1395/07/06
مشاهده نظرات (تعداد نظرات 0)

ارسال نظرات
نام
آدرس پست الکترونیکی شما
شماره تلفن
توضیحات
خواندن کد امنیتی تغییر کد امنیتی
کد امنیت
ساختمان مركزي دانشگاه هنر اصفهان
خيابان حكيم نظامي، روبروي خیابان خاقاني، دانشگاه هنر اصفهان
تلفن: 03136248089 - 03136249836 - 03136249840 - 03136269972 - فاکس: 03136249841
info@aui.ac.ir
دانشگاه هنر اصفهان
كليه حقوق مادي و معنوي اين سايت متعلق به دانشگاه هنر اصفهان مي باشد.
ورود اعضا
Powered by DorsaPortal